Tweede Passeerdersdwarsstraat
Het is een kort, smal straatje. Als iemand de Tweede Passeerdersdwarsstraat al kent, dan is dat vooral omdat daar de zijingang is van het monumentale pand Passeerdersgracht 30-32, de voormalige Arbeidsbeurs. Het gebouw uit 1918 in Amsterdamse school stijl is ontworpen door Piet Kramer en heeft inmiddels een rijke geschiedenis. De hoofdingang van de Arbeidsbeurs, aan de gracht, was oorspronkelijk de ingang voor de werkgevers en de vrouwen, de zijingang aan de Tweede Passeerdersdwarsstraat was voor de mannen. In de tweede Wereldoorlog vond hier de medische keuring plaats van mannen die in Duitsland te werk werden gesteld.
Eind jaren vijtig verhuisde de Arbeidsbeurs. De nieuwe bewoner werd het Centraal Bureau voor Huisvesting, het CBH. Het CBH moest Amsterdammers aan een -schaarse- woning helpen en heeft tot 1973 in het pand gezeten. Van 1980 tot 2010 tenslotte, was het gebouw het domein van kinderen, het werd gehuurd door Circus Elleboog .
Wat echter de aanleiding voor dit blogje vormde, was mijn verbazing over de vreemde bebouwing aan de andere kant van het straatje (links op de foto onder). Er zijn wat lage gebouwtjes met bedrijfjes en daarachter zie je de achterzijde van de flats aan de Lijnbaansgracht. Dat complex bestaat uit een souterrain, met daarop vier woonetages en een zolderverdieping.
De reden voor deze vreemde bebouwing is dat het op een driehoekig stukje grond staat. Op de kadastrale kaart is het duidelijk te zien. Wat ook opvalt is dat de rooilijn van het straatje voorbij de kruising met de Passeerdersstraat nog doorloopt. Waarom?
Als je vervolgens op de kaart van de Jordaan zou kijken, valt helemaal op dat er iets aan de hand moet zijn met het straatje. De Jordaan is een keurig maaswerk van grachten en daaraan parallel lopende straten van oost naar west, met haaks daarop de smalle straatjes die van noord naar zuid lopen. Helemaal in de noordpunt zijn een paar straten die vanwege die punt wat afwijken van het patroon en rond het voormalige Karthuizerklooster lopen de straten om historische reden ook niet helemaal parallel. Maar de Tweede Passeerdersdwarsstraat is de enige straat die helemaal niet in het patroon past. Ik heb lang gezocht naar een verklaring hiervoor en uiteindelijk vond ik die in hoofdstuk 28 van J.Z. Kannegieter ‘s ‘Het ontstaan van de Amsterdamse Jordaan’ uit 1968.
Raadsel opgelost
De huidige Tweede Passeerdersdwarsstraat (in rood) was in de 17e-eeuw zo’n vijftig jaar lang de kade van de Lijnbaansgracht, die toen op deze plaats een knik had.
Dat zat zo: de Lijnbaansgracht loopt parallel aan de Singelgracht, de vestegracht rond oud-Amsterdam. Die gracht is in twee fasen is gegraven. Op het aansluitingspunt moest de loop van het eerste deel wat worden aangepast. Wat in de literatuur hierover bijna nergens wordt vermeld, is dat ook de loop van de Lijnbaansgracht toen werd aangepast. De oorspronkelijke knik, op de kaart van 1624 nog goed te zien, werd eruit gehaald en bovendien werd de Passeerdersgracht een stukje verlengd zodat deze weer op de Lijnbaansgracht uitkwam.
Bovenstaande (gedraaide) kaart uit 1676 en foto laten de Tweede Passeerdersdwarsstraat na het verleggen van de Lijnbaansgracht zien. Grappig detail is dat de bij de oude situatie behorende brug over de Passeerdersgracht (in het verlengde van de Tweede Passeerdersdwarsstraat) nog is ingetekend. Die is klaarblijkelijk later pas afgebroken.
Follow Us
