Nu Syt Wellecome
De geboorte van Christus met de aanbidding der herders
Mijn blogjes gaan eigenlijk altijd over onderwerpen waarvan nog iets terug te zien is in Amsterdam. Maar deze keer zou je daar voor naar Napels moeten gaan. Ik heb het in dit blogje over een schilderij dat Margriet Boelen in 1512 schonk aan het Kartuizer Klooster.
De wijk die we nu kennen als de Jordaan, is aangelegd in het begin van de 17e-eeuw. Voor die tijd lag dit gebied buiten de stad. Maar dat betekende niet dat het er leeg was. Al in de 14e-eeuw was er een klooster in wat nu het noordelijke deel van de Jordaan is: het Kartuizerklooster.
Een kaart uit 1560, linksboven het Kartuizerklooster. Ook is het begin van bebouwing in de Jordaan te zien.
Kartuizerklooster
Het Kartuizerklooster werd in 1394 in gebruik genomen. Het klooster kreeg de naam Sint Andries ter Zaliger Haven en lag op grond van landsheer hertog Albrecht van Beieren. De hertog moedigde de stichting van het klooster aan en steunde het plan ook financieel. Het Monnikenklooster in Arnhem, een gerenomeerd Kartuizerklooster, leverde de eerste rector van het klooster, Hendrik Beckbeeck van Oldenzaal. Dirk Sloyer, een rijke Amsterdamse priester maakte de bouw mogelijk. Hij meldde zich als eerste kloosterling aan en schonk al zijn bezittingen aan het Kartuizerklooster. Het klooster bestond uiteindelijk uit 24 kluisjes (kleine huisjes) waarin de – maximaal 12 - monniken die het klooster telde en de lekenbroeders verbleven. Daarnaast was er een bibliotheek en een kapel.
De linker afbeelding is uit het Arnhemse archief. Het toont een monnik in zijn kluisje. Op de tekening rechts zijn twee kluisjes van het Amsterdamse Kartuizerklooster zichtbaar (tekening van Claes Jansz. Visscher).
Het Kartuizerklooster bouwde in de loop der jaren een rijke bibliotheek op. De monniken kopieerden de middeleeuwse manuscripten, zodat kennis verspreid kon worden. Onder de monniken waren kopieerders van naam zoals Albert Kivit (ook wel Albertus Kievit) van Arnhem. Hij was samen met Hendrick Beckbeeck naar Amsterdam gekomen om het klooster op te zetten.
Schilderij
In 1512 schonk de weduwe Margriet Boelen een memorietafel aan het Kartuizerklooster, bedoeld als altaarstuk. Een memorietafel zorgde voor het zielenheil van de afgebeelde personen, die op het schilderij bovenaan dit blogje eerbiedig knielen voor het kindje Jezus.
Over de personen die op deze memorietafel zijn afgebeeld is veel gepubliceerd en daarbij is de conclusie over wie wie zou zijn niet altijd hetzelfde. Ik volg hier de uitleg van de Stichting Jacob Cornelisz. van Oostsanen. Jacob Cornelisz., vaak gezien als de eerste belangrijke Amsterdamse schilder, is de maker van dit werk. Hij woonde en werkte in de Kalverstraat. Het atelier van Jacob Cornelisz. was een familiebedrijf waar hij samen met zijn broer, hun kinderen en kleinkinderen werkte. Een van die kleinkinderen was Cornelis Anthonisz., die - in vogelvlucht - de eerste plattegrond van Amsterdam zou schilderen.
De opdrachtgevers van Jacob Cornelisz. waren overwegend afkomstig uit de behoudende religieuze bovenklasse van Amsterdam. Dat was ook het geval bij deze opdracht. Zowel de vader van Margriet als haar broer Boel waren diverse keren burgemeester van Amsterdam. Twee broers waren priesters, twee andere broers en drie zussen traden toe tot een klooster. De broers Hillebrand en Jacob kozen voor het Kartuizerklooster. Haar zussen Agnes, Geerte en Duifje waren kloosterlingen in het St. Luciaconvent.
De achtergrond van het doek is een havengezicht. Het is het eerste havengezicht in de Noord-Nederlandse schilderkunst en ongebruikelijk als achtergrond op een schilderij van de geboorte van Jezus. Vermoedelijk heeft de keuze voor een havengezicht te maken met de naam van het Amsterdamse Kartuizerklooster: Sint Andries ter Zaliger Haven.
Het klooster werd in 1566 slachtoffer van de beeldenstorm en werd geplunderd. Zes jaar later werd het in brand gestoken, waarbij de kostbare bibliotheek verloren ging. De restanten van het klooster zijn na de alteratie van 1578 geconfisceerd door de stad Amsterdam. Het schilderij bleef bewaard en is nu te zien in Museo Capodimonte in Napels.
Noten:
De tekst van Nu sijt wellecome is gebaseerd op het 14e-eeuwse Sijs willekomen heirre kerst. Het huidige lied stamt uit de 17e-eeuw.
De vader van Margriet was burgemeester van Amsterdam in 1447, 1453-1454 en 1457. Haar broer Boel was burgemeester in 1470, 1472, 1475 en 1478.
Bronnen:
Nieuwsbrief van de Stichting Jacob Cornelisz. van Oostsanen, november 2008.
Jacobsbode: http://www.jacobcornelisz.nl/wp-content/uploads/Jacobsbode-20-jul-2011.pdf
Theo Bakker: https://www.theobakker.net/pdf/sintandries.pdf
Kartuizerklooster Monnikhuizen: http://www.cartusiana.org/sites/default/files/Scholtens_Priors%20kartuis%20Monnikhuizen.PDF
Follow Us
