Twee Engelse kerken in Amsterdam 

Het kerkje op het Amsterdamse Begijnhof is in de 14^e-eeuw gebouwd voor rooms-katholieke begijntjes, maar die moesten hun kerkje na de alteratie van 1578 afstaan. Het werd in 1607 ter beschikking gesteld aan de Engelssprekende calvinistische gemeenschap in Amsterdam.

Wie de kerk komt bezichtigen wordt onder andere attent gemaakt op de koperen lessenaar. De kerk kreeg het cadeau van stadhouder Willem/William III en zijn vrouw Mary Stuart II toen zij koning en koningin van Engeland, Schotland en Ierland werden. Toen het kerkje 400 jaar bestond kwamen Queen Elizabeth, prins Philip en -toen- koningin Beatrix hier naar een herdenkingsdienst.

Church of England

Engeland had zich in 1534 afgescheiden van de rooms-katholieke kerk en de eigen episcopale Church of England opgericht. De hiërarchie van de Church of England met een aartsbisschop en bisschoppen lijkt op die van de rooms-katholieke kerk, maar de paus wordt niet erkend. De Engelse koning is het hoofd van de kerk.

Het Engelse koningschap van William en Mary had zowel een religieuze als geopolitieke achtergrond. Zolang het katholieke Frankrijk en het episcopale Engeland elkaar in evenwicht hielden, voelden de calvinistische Nederlanden zich relatief veilig. Toen de Engelse koning James, de vader van Mary, echter weer katholiek werd en bovendien een zoon kreeg die Mary verdrong als kroonopvolger, werd het geopolitieke evenwicht verstoord. Twee machtige katholieke landen zouden samen de Nederlanden onder de voet kunnen lopen. 

William III stak in 1688 met een enorm leger de Noordzee over om deze situatie recht te zetten. Er was weinig verzet, het werd de Glorious Revolution. William en Mary werden beiden regerend vorst.

De komst van de calvinistische William III werd echter niet door alle prominenten binnen de Church of England geaccepteerd. Niet de aartsbisschop, maar de bisschop van Londen, Henri Compton, kroonde daarom de koning en de koningin. De stadhouder-koning zelf was ook niet onverdeeld blij met de kerkelijke rol als hoofd van de kerk, die niet strookte met zijn calvinistische opvattingen. De kroning werd daarom wel enigszins aangepast. 

In de kroningsdienst van Willem III en Mary Stuart ontvingen zij een Bijbel, een nieuw ritueel, dat sindsdien deel uit maakt van de kroning van Engelse koningen. De tekst bij de overhandiging luidt: “this Book is the most valuable thing that the world affords. Here is wisdom; this is the royal Law; these are the lively Oracles of God“.

Dit past bij de calvinistische traditie, waar de nadruk ligt op het zelf lezen van de bijbel en niet op het volgen van interpretaties van bisschoppen of koningen. Ondanks deze aanpassing vond William de ceremonie "Popish".

Christ Church

Groenburgwal 42

Christ Church in Amsterdam werd gesticht door de al eerder genoemde Schotse theoloog John Cockburn. Cockburn weigerde om in zijn Schotse parochie de proclamatie van het koningschap van Willem III en Mary Stuart II voor te lezen. Hij kreeg gevangenisstraf, vertrok vervolgens naar Londen en toen naar Frankrijk. Op beide plekken kreeg hij moeilijkheden vanwege zijn godsdienstige overtuigingen. Via Rotterdam kwam hij in Amsterdam terecht, waar hij in 1698 door de bisschop van Londen (de ook al eerder genoemde Henry Compton) tot English episcopal chaplain in Amsterdam werd benoemd. Hij bleef tot 1709 in Amsterdam.

De kerkdiensten van de English Episcopale Church of Amsterdam, i.e. Christ Church, werden meer dan een eeuw lang op verschillende, tijdelijke locaties in Amsterdam gehouden, maar in 1827 werd de huidige locatie op Groenburgwal 42 betrokken. Wie de kerkdeuren aan de Groenburgwal binnengaat, wacht echter een verrassing. Je komt niet zoals je zou verwachten in de kerk, maar in het voorportaal van het voormalige huis van Hendrick de Keyser. Hendrick de Keyser was vanaf 1595 stadsarchitect van Amsterdam. Zijn gebouwen zijn nog steeds gezichtsbepalend voor Amsterdam. Hij ontwierp onder andere de Westerkerk, de Zuiderkerk, en de Noorderkerk.

Na de dood van Hendrick de Keyser werd hier een nieuw complex gebouwd, waar onder andere de Lakenhal in gevestigd was. Daar werden stalen zwarte en blauwe wol gekeurd. Rembrandt schilderde er de Staalmeesters. Vanuit het voorportaal leidt een gangetje naar het daadwerkelijk kerkje in de voormalige Lakenhal (zie de foto bovenaan dit blog). 

Het kleine kerkje heeft een aantal mooie gebrandschilderde ramen, waaronder een raam met stadhouder-koning Willem III en Mary Stuart II. Of John Cockburn daar blij mee zou zijn geweest?

Noten:

*Dit blog is een uitwerking van een korte tekst die ik schreef voor de Vriendenwandeling 2022 van Stadsherstel Amsterdam.

*De afscheiding van de rooms-katholieke kerk in 1534 was het initiatief van koning Hendrik VIII die wilde scheiden, iets wat de Paus niet toestond. Hendrik was zes keer getrouwd, hij scheidde twee keer (en liet ook twee van zijn vrouwen onthoofden).

Bronnen: Wikipedia, Christ Church, Stadsherstel Amsterdam, Paleis het Loo.