Een plantsoen op de Dam?

De eerste boom op de Dam dateert van 1795, het begin van de Franse tijd. Het was dan ook een vrijheidsboom, eerst een tijdelijke, later een wat degelijker exemplaar. In die tijd zag de Dam er uit als in de afbeelding hier boven. In het open Damrak is een afgescheiden waterstroom te zien die naar een trap leidt. Hier werd de vis afgeleverd en op de markt achter gebouw Huis onder ’t Zeil, recht tegenover het Stadhuis, verkocht. Huis onder ’t Zeil bestond in feite uit een aantal woningen naast elkaar onder één dak. In de Franse tijd werd het gebouw verbouwd tot wat toen het Commandantshuis ging heten. Het smalle straatje ten zuiden van het Commandantshuis is de Vijgendam. Daar kwam in de 17e-eeuw een zij-ingang naar de Beurs van Hendrick de Keyser: het (eerste) Beurspoortje.

In 1795 werd de naam van de Dam tijdelijk veranderd in Revolutieplein en in de Napoleontische tijd in Napoleonplein (1811-1813). Met de komst, in 1808, van Lodewijk Napoleon werd het Amsterdamse Stadhuis een Koninklijk Paleis en kreeg het een balkon om de onderdanen toe te kunnen wuiven. De Waag (het gebouwtje midden op de afbeelding boven) werd gesloopt omdat het het uitzicht van Lodewijk Napoleon hinderde.

De tweede boom op de Dam         

In 1846 plaatste bakker Nölken een kerstboom voor zijn winkel op de Dam. Kerstbomen zijn oorspronkelijk een Duitse traditie. Bakker Nölken had die traditie meegenomen uit zijn moederland. Het werd ook een traditie op de Dam: elk jaar staat daar in december een grote kerstboom.

Beurs van Zocher, gezien in de richting van het gedempte Damrak. De Beurs stond ongeveer op de plek van de huidige Bijenkorf.

De Dam zag er in 1846 inmiddels anders uit.  Schepen konden niet meer vanaf het IJ naar de Dam varen. Het Damrak was gedempt. De vismarkt had plaats gemaakt voor de Beurs van Zocher.

Een plantsoen op de Dam

1922

Een derde initiatief om de Dam van groen te voorzien - we zijn dan inmiddels in de 20e-eeuw aangekomen - was eigenlijk een noodgreep.

1912, met alleen nog het Commandantshuis op de Dam.

De Waag, de Beurs van Zocher en uiteindelijk ook het Commandantshuis, ze verdwenen allemaal van de Dam. Alleen het Beurspoortje kwam, op een iets andere plek, terug. Dat er voor het Paleis een plein moest blijven, stond niet ter discussie. Maar er werden verschillende plannen gemaakt om het oostelijke deel van de Dam te bebouwen. De onrust in de wereld maakte dat de plannen niet werden uitgevoerd. Er kwam een tijdelijke oplossing: een plantsoen op de Dam. 

Het was een tuin in Oud-Hollandse stijl, passend bij het Paleis. De tuin was symmetrisch, met op de hoeken en in het centrum taxusboompjes. Via een paar trappen naar beneden kon je de tuin inlopen. Het plantsoen heeft er van 1925 tot 1947 gestaan. Toen werd een tijdelijk Nationaal Monument op de Dam geplaatst.

Of het met het verdwijnen van het plantsoen te maken had is moeilijk te zeggen, maar in 1950 viel het Annie M.G. Smidt op dat het erg warm was op de Dam. 

Bomen op de Dam

In 1975 zijn er op initiatief van het Comité Groene Hart bomen geplant aan de Oostzijde van de Dam en 50 jaar later staat er nog steeds een mooie bomen cirkel. Of er nog bomen uit 1975 tussen zitten, heb ik niet kunnen achterhalen.

Hoe nu verder?

Een snelle reactie op het voorgenomen onderzoek naar groen op de Dam kwam van Wim Pijbes (voormalig directeur Rijksmuseum). Hij stelt dat het oude deel van de Dam – dat wil zeggen de kant van het Paleis - zijn historische kwaliteit ontleent aan de stenen. Er hebben behalve de Vrijheidsboom in de Franse tijd en de jaarlijkse kerstboom ook nooit bomen gestaan. Maar rondom het Monument zou het volgens Pijbes historisch gezien verantwoord zijn om er weer een plantsoen aan te leggen. Wie weet!

Bronnen

Archief Amsterdam

Ons Amsterdam

Parool

Wikipedia

https://www.oldenburgers.nl/2020/08/08/damplantsoen-geopend-in-1926-amsterdam/

https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/fotocollectie/ac76d5b8-d0b4-102d-bcf8-003048976d84

Theo Bakker, https://www.amsterdamsegrachtenhuizen.info/geschiedenis/ges-dam/index-tx_sbtab_pi1%5Btab%5D=7.html