Huwelijken, liefde of belang?
Huis Saxenburg
De mannen van de 17e-eeuwse familie Dutry sloten, zoals in vele families gebeurde, huwelijken die hun rijkdom verder vergrootte. Over hun vrouwen lezen we weinig en of de liefde ook nog een rol speelde blijft ongewis. Ik vond wel het verhaal van Catharina, dat laat zien hoe ver het vinden van een rijke echtgenote in de 17e-eeuw kon gaan.
Jean Dutry kwam in 1655 uit Tonneins in Frankrijk naar Amsterdam. Tonneins, een protestante stad, was bijna helemaal verwoest door het katholieke leger. Waarschijnlijk kwam de 22-jarige bankier en koopman, die onder andere handelde in papier, daarom naar Amsterdam. Hij werd bij aankomst lid van de protestante kerk en een jaar later, in 1656, werd hij poorter van de stad. Jean trouwde met de in Amsterdam geboren Gertrudis Tronquois. Het paar woonde in het huis Saxenburg, nu Keizersgracht 224. De Tronquois kwamen uit de Zuidelijke Nederlanden en waren schatrijk. Ze bezaten onder meer een buitenhof op het Geuzenveld, dat Jean later zou erven. Na de dood van Gertrudis trouwde Jean met Maria Pinel, de dochter van Anthoni Pinel. Anthoni was een van de belangrijkste papierkopers voor Amsterdam in Frankrijk. Jean werd vader van 12 kinderen, waaronder Maria, Benjamin, Cornelis, Geertruide, en Jan Deyman. Hoe blij Gertrudis en Maria met hun huwelijken waren, vertelt het archief niet.
Een buitenhof op het Geuzenveld, rond 1700
De kinderen van Jean waren (ook) ambitieus, met wisselende resultaten. Cornelis bedacht dat hij Catharina Blaeuw wilde trouwen. Catharina’s moeder was overleden toen Catharina een jaar oud was en had haar twintig huizen in Amsterdam, en een aantal onroerende goederen in de Beemster, in de Banne van Sloten en in het gerecht Abcoude-Proosdij nagelaten. Voogden van moeders- en vaderskant beheerden het bezit van het meisje dat in een kostschool aan de Bakenessergracht in Haarlem woonde.
In 1694, Cornelis was 25 en Catharina 15, kwam Maria, de oudste zus van Cornelis samen met haar dienstbode Engel in de Haarlemse kostschool logeren. Maria probeerde Catharina met 'diverse galanterieën’ (thee, suiker en lekkernij) over te halen om de school te verlaten en met haar broer Cornelis te trouwen. Die kwam ook twee keer naar de school om met Catharina in de schooltuin te wandelen. Aan de school werd verteld dat Catharina de school zou verlaten om met Cornelis te trouwen. Catharina bezweek uiteindelijk onder de druk en Engel liet haar een brief schrijven met een datum waarop de koets met Cornelis zou komen.
Op de avond van 24 april vertrok ze samen met Engel ongezien uit de school en werd ze door Cornelis opgewacht, die haar een jas over het hoofd trok en haar zo buiten de poort van Haarlem bracht. Daar stond een koets klaar staat om haar naar Amsterdam te brengen. Twee mannen begeleidden de koets. Zij zouden later verklaren dat Catharina vrijwillig was meegegaan en dat zij noch mes, noch degen bij zich gehad hadden, alleen hun 'rottinkje'. Ze waren, zo vertelden ze, nooit van plan geweest geweld te gebruiken. In Amsterdam werd Catharina ondergebracht bij een familie Beeckman. Daar waren ook Benjamin, Geertruide en Jan Deyman aanwezig, die druk op haar bleven uitoefenen.
Gerrit Berckheyde, Bakenessergracht Haarlem,1662
De schaak liep voor de familie Dutry verkeerd af. De voogden van Catharina haalden haar weg bij Beeckman en deden aangifte. Catharina vertelde dat ze eigenlijk alleen maar weg wilde uit de kostschool en dat ze dat ook tegen Cornelis had gezegd. Op 18 mei gingen de ouders van Cornelis nog naar een van de voogden van Catharina in een poging om de zaak te redden en om alsnog consent voor het huwelijk te vragen. Dit werd geweigerd. De zaak sleepte tot in juli. Ondertussen bedreigde Cornelis een van begeleiders van Catharina en trok de degen waarop hij werd gearresteerd. De rechtbank geloofde Catharina.
Catharina hoefde niet terug naar de kostschool en ging bij een van haar voogden wonen. Ze trouwde een jaar later met de 31-jarige medicus Reynier Schaep. Cornelis trouwde in 1699 met Anna Maria Wesaert (Wesar).
Over de afkomst van Anna Maria is weinig bekend. Zij trouwden en woonden in Gent. Het doet vermoeden dat Cornelis in Amsterdam niet meer erg gewild was als echtgenoot.
Kalenderpanden aan de Achtergracht
Benjamin Dutry (1668-1751) pakte het anders aan. Hij trouwde met Anna Maria (Marianne) de Roy, telg uit een Patriciersfamilie. Liefde of belang? We weten het niet. Marianne was geboren in Alicante. De haven van Alicante was een handelscentrum voor zowel Europa als Noord-Afrika. Benjamin focuste op scheepvaart- en handelszaken. Het stel woonde aan de Keizersgracht.
Benjamin wilde niet alleen rijk worden, maar ook aanzien verwerven. Als veertiger werd hij van 1707 tot 1728 buitenbewindhebber bij de Kamer Amsterdam van de VOC voor de provincie Friesland. Of er vanuit Friesland weinig belangstelling voor de functie was heb ik niet kunnen achterhalen. Bewindvoerders moesten ook investeren in de VOC, wellicht deed Benjamin een hoger bod dan andere kandidaten. In dezelfde periode bouwde hij ook twee gezichtsbepalende panden, waarin hij overigens nooit heeft gewoond. In 1721 werden de Kalenderpanden aan de Achtergracht opgeleverd: 13 identieke pakhuizen.
Prinsengracht 681-693, opgeleverd in 1750
Eerder kocht Benjamin al voor 18.000 gulden het terrein van een voormalige goudleerfabriek aan de Prinsengracht, tegenover het Aalmoezeniersweeshuis. Hij liet er zeven panden bouwen: de Zeven Provincien. In het midden Gelderland, de enige provincie die een hertogdom was. En Benjamin behoorde inmiddels als Heer van Haeften tot de Gelderse adel. In 1712 had hij de heerlijkheid Haeften gekocht, waardoor hij Heer van Haeften was geworden. Vanaf dat moment noemde hij zichzelf Dutry van Haeften. Dutry liet op zijn land een buitenplaats bouwen waar hij met zijn familie 's-zomers verbleef.
Bronnen:
https://archief.amsterdam/inventarissen/file/44178a1b-a943-96c5-7673-fdecb97d0fa7
https://tacotichelaar.nl/wordpress/huisonderzoeken/keizersgracht-426/
https://amsterdam-city-archives.transkribus.eu/document/3586500/pages/124?t=cornelis%20Dutry
Amstelodamum nov. 1970 p. 195/199, Mej. Dr Isa H. van Eeghen
https://www.amsterdam-monumentenstad.nl/database/grachtenboek_objecten.php?id=2035
https://home.online.nl/audeman/kwst0027.htm
https://muizenest.nl/2025/02/06/013-kasteel-goudenstein/
Herberg de Rode Leeuw Inventariserend Veldonderzoek en Opgraving Sloterweg 711-715, Amsterdam (2021) AAR (Amsterdamse Archeologische Rapporten) 136, 2023 Thijs Terhorst, Maarten Hell, Ronald Klein Met bijdragen van Ranjith Jayasena en Jan van Oostveen: https://slotenoudosdorp.nl/wp-content/uploads/2024/12/Herberg-de-Rode-Leeuw.-Inventariserend-Veldonderzoek-en-Opgraving-Sloterweg-711-tot-715-Amsterdam-2021.-Rapport-augustus-2023.-RA_AAR136SLO12_20.pdf