Een schrijver en een burgemeester
Gezicht op het Singel door Abraham Storck (uitsnede), links de oude stad en de Jan Roodenpoortstoren, rechts het pand Singel 140-142.
Hendrik Laurensz. Spieg(h)el was een van de belangrijkste Amsterdamse schrijvers en dichters uit de tweede helft van de 16e-eeuw en mede-oprichter van de rederijkerskamer De Eglantier. Rond 1600 liet hij door architect Hendrick de Keyser het huis op de afbeelding hierboven bouwen. Het stond aan de buitenzijde van het Singel. De stadsmuur was net afgebroken, de Jan Roodenpoortstoren die tot voor kort de toegang tot de stad vormde, stond er nog. Het huis had een achteruitgang aan de Herengracht, toen nog een rommelige achtergracht. Spiegel noemde zijn huis De Dolphijn, een bekend symbool in de Griekse mythologie, maar ook een symbool voor Christus als de Verlosser.
Spiegel, een voorbeeld voor Vondel en Hoofd, schreef onder andere een Lofdicht tot Eer van Amsterdam. Hij beschreef de drukte, de activiteiten, de kooplui die goederen uit verre landen brachten, en - typisch Amsterdams - de heipalen:
O rijke korenschuur van 't volkrijk Nederland!
Met sterk verbonden hout gij hoge huizen spant.
Niet vast gegrond op zand, maar op geheide palen.
Ware omgekeerd de grond, men zou in 't bos verdwalen.
Links Hendrik Spiegel, rechts Frans Banninck Cocq
Dertig jaar later werd kapitein Frans Banninck Cocq eigenaar van het huis. Hij vervulde tal van functies in Amsterdam. Zo was hij commissaris van het College van Huwelijkse Zaken (verantwoordelijk was voor het vastleggen van de benodigde gegevens bij ondertrouw), lid van de vroedschap en burgemeester van Amsterdam. Banninck Cocq was ook actief betrokken bij de verdediging van de stad. Hij was luitenant van wijk 1 en kapitein van wijk 2 van de schutterijen, en gouverneur van de Handboogdoelen. Het meest bekend is hij natuurlijk geworden als kapitein van wijk 2, de centrale figuur op de Nachtwacht van Rembrandt.
De naam van de oud-burgemeester en kapitein leeft voort in de Frans Banninck Cocqpenning, een onderscheiding van de stad Amsterdam die wordt toegekend aan personen die zich bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt voor Amsterdam.
Het huis
Van buiten lijkt het alsof er in vierhonderd jaar niets aan het huis is veranderd. Maar schijn bedriegt. Hoewel het huis van buitenaf symmetrisch oogt, bestaat het uit een hoofdhuis (de drie raampartijen links) en een zogeheten zijhuis (de twee raampartijen rechts). De voorgevel bestaat uit twee identieke trapgevels. Dit soort huizen komt niet heel veel voor in Amsterdam. In de 17e-eeuw lieten burgemeesters en regenten al snel dubbele panden bouwen. De reden voor het bouwen van een huis met zijhuis was status en representativiteit. In het hoofdhuis kon alle ruimte benut worden voor een inrichting op stand en voor schilderijen aan de muren. Spiegel beschreef zijn huis als ‘duurbaar, voechelijk en luchtig’, een ‘huys vol schildery, al beeldschrift zinrijk-tuchtig’.
Al in de 17e-eeuw werd het zijhuis afgesloten van het hoofdhuis. Maar daarvan was van buiten af weinig zichtbaar, tot in 1863 de geveltop van het rechter huis werd vervangen door een rechte kroonlijst. In 1966/67 werd de 19e-eeuwse verbouwing ongedaan gemaakt en de rechter trapgevel gereconstrueerd. Het pand is nu een appartementencomplex.
Noot: Tussen 1655 en 1679 is het huis gesplitst in twee huizen. Het linker huis werd sindsdien de Vergulde Dolphijn, het rechterhuis de Kleyne Dolphijn genoemd. De uitgang aan de Herengracht heette de Witte Dolphijn.
Bronnen:
Wikipedia
Amsterdam Cultuur-Historische Vereniging: https://www.amsterdamhv.nl/wiki/singel140.html.
Lofdicht tot eer van Amsterdam: https://www.dbnl.org/tekst/geld008kwil01_01/geld008kwil01_01_0003.php
Follow Us
