Over Duvels en Kroketten
Op het huidige Muntplein, waar Singel en Amstel elkaar ontmoeten, stond oorspronkelijk de Regulierspoort. Deze stadspoort, gebouwd rond 1485, was een van de drie hoofdpoorten van middeleeuws Amsterdam. De naam van de poort kwam van het nabijgelegen Reguliersklooster.
De eerste en tweede Regulierspoort; blauw omlijst de Duvelshoek
In de tweede helft van de 16e-eeuw groeide de stad en ten zuiden van de Regulierspoort werd een nieuwe vestgracht aangelegd, waarop in 1585 een tweede Regulierspoort verrees, aanvankelijk van hout. De straat tussen Muntplein en de nieuwe poort ging Reguliersbreestraat heten. In 1655 werd de tweede poort vervangen door een stenen versie. Nog geen tien jaar later werd de stad verder uitgebreid, de tweede Regulierspoort werd een waag. Die waag stond op het grote plein, dat wij nu kennen als het Rembrandtplein. Daar werd markt gehouden.
Op de markt was het een komen en gaan van boeren en buitenlui per paardenkar en -wagen. Daar moest weleens iets aan worden gerepareerd of vervangen. Daarvoor kon men vlak bij de markt terecht bij De Gekroonde Stang aan de Korte Reguliersdwarsstraat 14.
Noordelijk van de Reguliersbreestraat, langs de Amstel, vestigden de gegoede Amsterdammers zich. Maar ten zuiden van de Regulierbreestraat ontstond, bij gebrek aan regie, een gebiedje met tal van gangen en stegen, dat de naam Duvelshoek kreeg.
Duvelshoek: duivenhandelaren of duivels?
De eerste houten huisjes van de Duvelshoek stonden buiten de stadsmuren, waar vooral handelaren in duiven en pluimvee woonden. Na de stadsuitbreiding van 1585 kwamen deze bouwsels binnen de stadsmuren te liggen. Het stadsbestuur deed niets aan het buurtje. De eigenaren van de kavels gingen daarom zelf aan de slag, onder hen ene Jacob Schaep. De Schapengang en de Schapensteeg die naar hem zijn genoemd, zijn er nog steeds.
Buurt X, Duvelshoek
De Duvelshoek werd in de tweede helft van de 19e-eeuw wel het Amsterdams Montmartre genoemd. Het was inderdaad een buurt van armoede en vertier, waarbij niet altijd even nauwkeurig werd omgegaan met wetten en regels. Er waren in de dichtbevolkte straten logementhouders en kroegjesbazen, waarzegsters en horoscooptrekkers, straatmuzikanten, orgelverhuurders en poppenkastvertoners, sjouwerlui en zakkenrollers, fabrikanten van allerlei kleine artikelen, zoals luchtballonnen en papieren rozen, en handelaren in vis en fruit.
Twee bioscopen
Amsterdammers waren al tien jaar gewend aan reizende filmvoorstellingen en voorstellingen in bestaande panden, toen in 1907 op Reguliersbreestraat 34 het eerste Amsterdamse bioscoopgebouw opende, het Bioscope-Theater. Aan de Schapensteeg waren vier uitgangen. De oprichter, tevens directeur van Filmfabriek F.A. Nöggerath, was Anton Nöggerath. De bioscoop werd dan ook vooral bekend als het Nöggerath Theater. De gevel van de bioscoop is in het begin van deze eeuw teruggebracht in de originele art-nouveau stijl. Tot de komst van het naast gelegen Theater Tuschinski in 1921 was het Nöggerath Theater, met 700 zitplaatsen, de grootste bioscoop van Amsterdam. Het Nöggerath Theater maakt nu deel uit van het Tuschinski complex. De nooduitgangen aan de Schapensteeg zijn nog steeds in gebruik.
De bouw van Tuschinski, gestart in 1918, betekende het einde van de oude Duvelshoek. De bouw van het warenhuis de Fransche Bazar in 1882 had de St. Pieterssteeg al weggevaagd. Met de bouw van Tuschinski sneuvelde ook de steeg met de mooiste naam: Land van Beloftensteeg. Er kwam natuurlijk wel een unieke bioscoop voor in de plaats.
Beroemde kroketten
In juni 1945 begonnen Eugenie Laaper en Aat van Dobben Eetsalon Van Dobben in de Korte Reguliersdwarsstraat. De eerste vijf jaar werden de ‘croquetten’ in de Kerkstraat gemaakt. De communicatie tussen beide locaties verliep via de telefoon van de fietsenmaker aan de overkant van de straat. Pas in 1950 kreeg Van Dobben een eigen keuken en werd de zaak uitgebreid met twee buurpanden, die zoon Arnold van Dobben in 1986 samenvoegde tot één eetcafé. In 1991 werd de zaak verkocht. Tegenwoordig zijn Eetsalon Van Dobben en Van Dobben Snacks gescheiden ondernemingen. De Eetsalon is nog net zo populair als in 1945. Toeristen weten Van Dobben te vinden; veel trouwe klanten kwamen er voor het eerst met hun ouders.
Een paar maanden na Eugenie en Aat begon ook Henri Kwekkeboom, eigenaar van een patisseriewinkel aan de Reguliersbreestraat ‘croquetten’ te verkopen. Zijn keuken was gevestigd om de hoek van zijn winkel, in de Schapensteeg. Daar werden in de loop der jaren miljoenen kroketten gemaakt. In 1994 werd de Kwekkeboom kroket verkocht aan een grote snackfabrikant en in 2019 verliet Kwekkeboom de Reguliersbreestraat. In de drie andere Amsterdamse winkels is het Kwekkeboom broodje kroket nog steeds te koop.
Noot: Net als de Regulierspoort verschoof in dezelfde periode ook de Heiligewegspoort naar buiten, van het Singel naar het Koningsplein: https://www.lunenberg.info/kruispunt-koningsplein
Bronnen
Theo Bakker, Van Reguliersplein via Botermarkt tot Rembrandtplein: https://www.theobakker.net/pdf/reguliersplein.pdf
Een tweede leven voor de Duvelshoek? P.P. de Baar, Ons Amsterdam 44, 42-46 (1992): https://www.euronet.nl/users/bota/album/duvelshoek.htm
De Gekroonde Stang: https://www.amsterdamsebinnenstad.nl/binnenstad/200/vvag.html
Eetsalon Van Dobben: https://www.eetsalonvandobben.nl/geschiedenis/#:~:text=In%20de%20wereld%20van%20de,luidde%20%E2%80%9CEetsalon%20Van%20Dobben%E2%80%9D.
Follow Us
