Naatje
Ze staat op de Bullebaksluis rustig uit te kijken over de Singelgracht: Nieuwe Naatje. Ik ga wel eens even op het bankje naast haar zitten. Ze is in 1975 gemaakt door beeldhouwer Hanna Mobach en staat sinds 2005 op deze plek.
Nieuwe Naatje is een eerbetoon aan het beeld De Eendracht, dat de bekroning vormde van het 'Monument ter herinnering aan den volksgeest van 1830-1831' dat van 1856 tot 1914 op de Dam heeft gestaan. Het monument was zeventien meter hoog en bestond uit verschillende achtkantige en vierkante brokken. Bovenop stond, bijna vier meter hoog, De Eendracht, beter bekend als Naatje. Het monument werd gemaakt door - opmerkelijk – de Belgische beeldhouwer Louis Royer.
Met Naatje ging het van meet af aan mis en juist daardoor trok ze de aandacht. Het leverde zelfs de uitdrukking ‘Het is naatje’ op: ‘het is helemaal niets, waardeloos, een mislukking, een afgang …’
Het idee voor het monument was al wat vreemd: het was een eerbetoon aan een 25 jaar eerder mislukte veldtocht. Weliswaar verliep deze Tiendaagse Veldtocht, bedoeld om de rebellerende Belgen tot de orde te roepen, aanvankelijk voorspoedig. Maar toen Frankrijk dreigde zich in het conflict te mengen, werd de veldtocht beëindigd. België werd een zelfstandige staat.
Toch kwam het monument er en zou plechtig worden onthuld in aanwezigheid van koning Willem III, de kleinzoon van de hoofdveldmaarschalk in 1830, Koning Willem I. Dat ging mis, de harde wind blies het doek voortijdig weg. Daarna werd het niet beter. Vorst en regen deden hun werk. In de eerste strenge winter vroor Naatje’s neus eraf. Haar hoofd werd afgezaagd om het te kunnen restaureren en werd vervolgens teruggeschroefd. In 1907 viel haar rechterarm eraf en werd niet vervangen. Haar voorhoofd, wangen en kuiten waren intussen ook ernstig aangetast door het weer.
In 1914 kwam het einde voor het monument. Dat gebeurde niet ongemerkt. Haar afscheid werd bezongen in het lied ‘Het verdwijnen van Naatje van den Dam'.
De Dam werd heringericht en de tramrails werden verlegd. Het refrein van het lied was dan ook ‘Nu gaat Naaije treurig heen / O, noje le heine, ze moet verdwijnen / Nu gaat Naatje van de dam / Ze moet verdwijnen voor de elec-te-ri-sche tram’. Zoals in het lied ook wordt vermeld, werd de onttakelde Naatje overgebracht naar het Stedelijk Museum.
Wat er vervolgens met Naatje is gebeurd, is een raadsel. In de oorlogsjaren overwoog de NSB Naatje weer een publieke plek te geven, in een poging om een oud-Hollandse geschiedenis te laten herleven. Naatje was echter niet te vinden. Willem Sandberg, directeur van het Stedelijk vertelde later dat hij het hoofd van Naatje in de tuin van het museum had begraven. Of dat waar is, zullen we waarschijnlijk nooit weten, maar het is niet ondenkbaar. Sandberg was verzetsman en heeft in de oorlog verscheidene kunstwerken in veiligheid gebracht. Toen tien jaar geleden de tuin van het Stedelijk Museum werd afgegraven om plaats te maken voor de badkuip (de nieuwe uitbouw) werd dit verhaal weer actueel, maar Naatjes hoofd is helaas niet gevonden.
Naatje werd niet vergeten
In 1950 bestond de Kalverstraat 500 jaar en om dat te vieren werd op de Dam een historisch stadje gebouwd: Damstad. Ook Naatje gaf acte te presence, welkom geheten door schrijver Simon Carmiggelt. En in 1959 poseerde actrice Connie Stewart op de Dam als Naatje ter gelegenheid van de Dam tot Dam race.
Bij het 700-jarig bestaan van Amsterdam, in 1975, werd – alweer – een historische stadje gebouwd, ditmaal in de RAI. Ook hier was Naatje duidelijk aanwezig. Tijdens dit festijn werd ook Nieuwe Naatje onthuld. Ze kreeg een plek in de Wijde Kapelsteeg, bij het Rokin. Vanwege de aanleg van de metro verhuisde ze later naar de Bullebaksluis.
Over drie jaar is het Amsterdam 750 jubileum, het zou toch leuk zijn als Naatje daar weer een rol bij zou kunnen spelen …
Bronnen voor dit blog waren onder andere Buitenbeeld, Wikipedia en het Stadsarchief Amsterdam.
Follow Us
