De Rijtuigenhof

De Rijtuigenhof is gebouwd in de jaren tachtig. De revolte van de jaren zeventig was over zijn hoogtepunt heen. De strijd van de kraakbeweging had effect gehad. De oude binnenstadstructuur bleef grotendeels behouden en – aangemoedigd door wethouder Jan Schafer - gingen de woningbouwverenigingen flink bouwen. Daarbij hielden ze ook rekening met een ander inzicht dat dankzij de kraakbeweging was ontstaan: de behoefte aan andere woonvormen. In de plannen voor de Rijtuigenhof was daardoor ook ruimte voor een woongroep.

Van die woongroep maakte ik deel uit. In de ruim twee jaar dat de bouw duurde bespraken we regelmatig hoe we ons het wonen in de woongroep voorstelden. Ook met de andere toekomstige bewoners van de Rijtuigenhof was er overleg. Zo heeft het ontwerp van het beeld van Jelle Kramer heel wat voeten in aarde gehad.

In de zomer van 1984 was het zover, we betrokken onze nieuwe woning. Een paar maanden later dreigde onze behuizing af te branden: nog geen 20 meter van ons huis ontstond tegen middernacht ‘een grote uitslaande brand, Overtoom 373-373A, busgarage fa. Spijkers met 10 autobussen. Geblust met 12 stralen en 2 waterkanonnen’.  

De omvang van de brand en het feit dat het een pand van Spijkers betrof maakte dat de brand grote aandacht kreeg. Spijkers was een begrip in Amsterdam en ver daarbuiten: het bedrijf maakte rijtuigen, koetsen en later ook auto’s en autobussen. Onder andere de Gouden Koets is door Spijkers gebouwd.

De paardentram

Op 1 juni 1875 werd door de Amsterdamse Omnibus Maatschappij, later de Amsterdamse Rijtuig Maatschappij, de eerste Amsterdamse paardentramlijn in gebruik genomen. De tram reed van het Leidseplein naar de Plantage. Bij de eerste rit vloog bij de Kerkstraat de derde wagen uit de rails, maar daarna ging het prima.

Deze eerste tram was niet van Nederlandse makelij. Maar dat veranderde een jaar later toen het pand aan Overtoom 373, gebouwd door architect A.L. van Gendt, in gebruik werd genomen. In dat pand waren een smederij en een zadel- en tuigmakerij. Verder waren er paardenstallen, een paardentramremise, een tramwagengarage en een kantoor. De hele geschiedenis van de Amsterdamse Rijtuig Maatschappij is te volgen aan de hand van een lange rij tableaux die in de linkerdoorgang naar de Rijtuigenhof zijn aangebracht.

Rond 1900 nam de gemeente de exploitatie van de tram over. De eerste elektrische tram verscheen in dat jaar in Amsterdam. In 1902 kwamen er vaste halteplaatsen. En de laatste paardentram verdween in 1916. Het gebouw aan de Overtoom kwam in handen van Spijkers en werd in gebruik genomen als busgarage.

Na de brand stond het complex leeg en werd gekraakt. Uiteindelijk kocht Stadsherstel het complex. Er zijn verschillende bedrijven in gevestigd. De paardentramremise is nog in tact. Het is de oudste nog bestaande paardentramremise in Nederland en inmiddels een monument.

Bronnen:

Beeldbank Amsterdam

Stadsherstel

Wikipedia

Amsterdam op de kaart

Overzicht branden politie Amsterdam

https://www.amsterdamsetrams.nl/paardentram/