March 21, 2021

Sightseeing met Sisi 

Op 2 mei 1884 om half acht ’s-ochtends kwam Keizerin Elisabeth van Oostenrijk per trein aan op het Amsterdamse Weesperpoortstation, waar ze ontvangen werd door de burgemeester. Vervolgens verplaatste de keizerin zich met haar gezelschap (40 personen en vele koffers) naar het Doelenhotel. Het eerste bezoek dat Sisi (Sissi met dubbel S in de beroemde film) van daaruit bracht, was aan dr. Mezger. Mezger, ook bekend als vorstenwrijver of vorstenkneder, en als de wonderdokter met goddelijke duimen, hield praktijk in het Amstelhotel. Hij had tal van koninklijke klanten, waarvan er verschillenden tegelijk met keizerin Sisi in Amsterdam verbleven. Zes weken lang zou de keizerin zich twee keer per dag laten behandelen. Elke ochtend om 9 uur, na al een wandeling door de stad te hebben gemaakt, meldde ze zich bij Mezger. In de namiddag kwam ze dan opnieuw. 

Om 10 uur op de dag van haar aankomst was de eerste behandeling achter de rug en wandelde de keizerin naar Artis. Na het bezoek aan Artis bezocht ze museum het Trippenhuis, vandaar liep ze naar diamantslijperij Daniels in de Zwanenburgstraat (op de plek waar nu de Stopera is) en tenslotte bezocht ze het Paleis op de Dam. Het lijkt een verkenningstocht te zijn geweest, want deze bezienswaardigheden zou ze een week later opnieuw met haar dochter bezoeken. Onderweg, in de Kalverstraat, werd geshopt: een antieke klok, Delfts aardewerk, een schilderij, wat kandelaars. Om vier uur was de keizerin terug in het Doelenhotel, waar ze wat at voordat ze voor een tweede behandeling naar Mezger ging.

In blauw de plekken die Sisi op haar eerste dag in Amsterdam bezocht vanuit het Doelenhotel (rood).

 

Sisi in Nederland

Keizerin Sisi heeft twee keer langere tijd doorgebracht in Amsterdam. Van 2 mei tot 10 juni 1884 logeerde de toen 46-jarige keizerin in het kort daarvoor vernieuwde Doelenhotel. Gedurende één week in deze periode hield haar jongste dochter Marie Valerie haar gezelschap. Een jaar later, van 26 februari tot 1 april 1885, was de keizerin er opnieuw. Het Doelenhotel was het enige hotel in Amsterdam waar je kon baden in zeewater dat uit Zandvoort werd aangevoerd. Dat werd gezond geacht. Naast een etage in het Doelenhotel huurde Sisi ook in Zandvoort een aantal appartementen. Vaak reed ze in de avonden paard op het strand en overnachtte ze in Zandvoort. Het Doelenhotel gebruikte ze dan overdag.


De keizerin kwam naar Amsterdam en meer speciaal naar Mezger vanwege haar gezondheid – vermoedelijk ging het daarbij om reumatische klachten. Ze verkende niet alleen Amsterdam en Zandvoort, maar bezocht ook tal van andere steden en dorpen in vooral Noord- en Zuidholland. Ook ging ze naar Apeldoorn, waar ze tijdens haar tweede verblijf op bezoek ging bij het koninklijk paar Willem III en Emma, en kennismaakte met de jonge Wilhelmina. Ze maakte boottochten, ook op zee. Het hierboven beschreven programma op haar eerste dag van aankomst is representatief voor het hoge tempo dat ze aanhield.

 

Incognito

Sisi, met paraplu, wandelde graag in het Vondelpark. De begeleidende politieman is ook op de foto te zien.

 

Hoewel het na de grootse aankomst bekend was dat Sisi in Amsterdam was, bewoog zij zich voor de rest van haar verblijf ‘in schrengstem incognito’ te voet door de stad, waarbij ze dus flinke afstanden aflegde. Ze werd vergezeld door één hofdame en op enige afstand gevolgd door een politieagent. Altijd droeg ze een parasol of waaier om niet herkend én niet gefotografeerd te worden: in 1870 had ze namelijk besloten dat ze te oud werd voor foto’s. Vooral het gebruik van de waaier had in Amsterdam soms een averechts effect. Commentaar als “Zeg kijk eens, die is zeker in de war en denkt dat het zomer is”  was niet ongewoon. Op het Rembrandtplein duwde eens een man met zijn paraplu tegen de waaier omdat hij benieuwd was wie er achter zat. De begeleidende agent, hoofdinspecteur Batelt, schreef erover: “Eens echter moest ik op het Rembrandtplein tussenbeide komen, een onhebbelijk jongmens gaf een tik op de waaier zodat de keizerin verschrikt terugweek. Ongemerkt nam ik het jongmens bij de arm en gaf hem over aan de politiepost Rembrandtplein.”  De man had geen idee dat het om de keizerin ging. Voor het voorval, dat de geschiedenis is ingegaan als het waaier-incident, kwamen de burgemeester en de minister van Binnenlandse Zaken persoonlijk naar de keizerin om hun excuses aan te bieden.

 

Twee bijzondere bezoeken

Eén van Sisi’s bezoeken betrof de net nieuwe Hollandse Manege aan het Vondelpark. De manege was gebouwd naar voorbeeld van de Spaanse Rijschool in Wenen, eigendom van de keizerlijke familie. De keizerin was een zeer ervaren amazone en een circusliefhebber. In Wenen had ze onder andere les had genomen bij Oscar Carré, toen zijn circus daar optrad. Als dank voor de lessen schonk ze hem de Arabische volbloedhengst Mahmoud, die jarenlang in het circus zou optreden. Carré had in de periodes dat Sisi in Amsterdam was daar geen voorstellingen: of ze hem in Nederland dus heeft kunnen ontmoeten is onduidelijk.

Bij haar eerste bezoek aan Nederland stonden de paarden van de keizerin, overgekomen uit Wenen, enige tijd in de Hollandse Manage, maar zij werden al snel verplaatst naar Zandvoort.  Ook bij haar tweede bezoek werden haar paarden in Zandvoort ondergebracht.

 

Een ander bezoek dat ook te maken had met de keizerlijke familie was aan de Begijnhofkapel. De keizerin was vroom katholiek, ze had bijvoorbeeld een kapel laten inrichten in het Doelenhotel en ging daarnaast ook regelmatig, zowel in Amsterdam als in Zandvoort, ter kerke.

Maar het bezoek aan de Begijnkapel was ook vooral een herdenking. Precies vierhonderd jaar eerder, in 1484, had volgens de overlevering namelijk een andere Habsburger, Keizer Maximiliaan, een pelgrimage gemaakt naar het Mirakel van Amsterdam (zie het blog Kruispunt Koningsplein). Het verhaal is dat de keizer, toen ook keizer van Nederland, ernstig ziek werd tijdens een bezoek aan Den Haag. Zijn dokter adviseerde een pelgrimage naar de Heilige Stede. Eenmaal daar aangekomen genas hij op wonderbaarlijke wijze (feitelijk kwam Maximiliaan pas vijf jaar later naar Amsterdam, vooral omdat de stad hem toen een groot bedrag had geleend). 

 

Bedankjes

Beide keren deelde Sisi op de dag van haar vertrek met diamanten bezette gouden ringen en andere geschenken uit.  Ook liet ze geldbedragen voor de armen achter. En ze kende onderscheidingen toe, zoals de benoeming van Salomon H. Perel tot Hofpedicure van de Keizerin van Oostenrijk. Al dat wandelen …

 

 


Noot: Er is veel geschreven over de tijd die Sisi doorbracht in Amsterdam, maar niet alles blijkt te kloppen. Een voorbeeld daarvan is dat Sisi in Amsterdam kennis zou hebben gemaakt met Oscar Carré, maar dat was al veel eerder in Wenen. Ook wordt soms vermeld dat Sisi het Rijksmuseum zou hebben bezocht, maar dat opende pas na het vertrek van de keizerin. Vermoedelijk wordt het Trippenhuis bedoeld, dat ze wel bezocht heeft.

 

Bronnen:

Hoofdinspecteur Batelt schreef in 1911 het boekje ‘Duister Amsterdam’ waarin ook de begeleiding van de keizerin aan de orde komt. Zie https://www.delpher.nl/nl/boeken/view?objectsearch=keizerin&coll=boeken&identifier=MMSFUBU02:000049368:00107

Het artikel van Anne-Dirk Renting, Keizerin in Nederland, in het boek dat verscheen ter gelegenheid van een tentoonstelling over Sisi in Paleis het Loo (2005), geeft een goed overzicht van de dagprogramma’s van Sisi.

De informatie over Sisi en Oscar Carré komt deels uit ‘Een plek om lief te hebben’, over de geschiedenis van Carré (2012).